Zmiana ustawowych terminów dochodzenia roszczeń

W związku z podpisaniem przez Prezydenta RP ustawy nowelizującej Kodeks Cywilny z dniem 09 lipca 2018 r. zmianie uległy zasady dochodzenia roszczeń w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej a także ustawowe terminy dochodzenia roszczeń majątkowych.

Co to oznacza w praktyce? Ideą przyświecającą nowelizacji jest zmuszenie lub też inaczej ujmując- zmobilizowanie przedsiębiorców do tego, aby szybciej dochodzili swoich roszczeń. Celem jest również wzmocnienie pozycji konsumenta tj. osoby fizycznej, która dokonuje z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą tej osoby.

Zmiany dotyczą nie tylko przedsiębiorców ale również innych osób dochodzących roszczeń majątkowych. Podstawową zmianą jest skrócenie ogólnego terminu przedawnienia roszczeń z 10 do 6 lat. To samo dotyczy roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez Sąd.

Przykład: Prawomocnym orzeczeniem Sądu zaopatrzonym w klauzulę wykonalności z dniem 01.08.2018 przyznana została nam kwota 5.000 zł tytułem odszkodowania, to oznacza że będziemy mieli nie 10 a 6 lat na dochodzenie należnego nam roszczenia.

Bez zmian pozostaje 3- letni okres dla dochodzenia roszczeń okresowych ( tj. powtarzalnych, do których zaliczyć możemy m.in. czynsz przy umowie najmu, rentę, zapłatę raty wynagrodzenia w umowie leasingu) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, w których po jednej stronie występuje przedsiębiorca a po drugiej- konsument.

Ważną zmianą jest również kwestia inicjatywy zarzutu przedawnienia przy roszczeniach przysługujących przeciwko konsumentowi. Do tej pory inicjatywa podniesienia zarzutu przedawnienia roszczenia spoczywała na dłużniku, jeżeli nie chciał on lub nie wiedział o instytucji przedawnienia i nie skorzystał z przysługującego mu na podstawie art. 188 k.c. uprawnienia, Sąd mógł uznać roszczenie wierzyciela nawet jeżeli termin jego przedawnienia już uległ. Ustawodawca w celu ochrony konsumenta, który bardzo często nie wiedział o tym, że roszczenia mogą ulec przedawnieniu, zdecydował się na nowelizacją wyżej wspomnianego przepisu, nakładając na Sądy obowiązek ustalenia czy dochodzone roszczenie nie jest przedawnione. Ustawa nowelizująca Kodeks Cywilny, podobnie jak większość aktów prawnych, przewiduje w tym zakresie wyjątki. Zgodnie z art. 1171 Sąd w wyjątkowych przypadkach może nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli przemawiają za tym względy słuszności. Owe pojęcie należy traktować jako klauzulę generalną, przy której Sąd bierze pod uwagę:

  1. długość terminu przedawnienia;
  2. długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;
  3. charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Kolejną ze zmian jest sposób liczenia terminu przedawnienia. Do czasu wejścia w życie ustawy nowelizującej Kodeks Cywilny, termin przedawnienia roszczeń liczony był na podstawie art. 110- 116 Kodeksu Cywilnego.

Przykład: Jeżeli roszczenie przeciwko konsumentowi stało się wymagalne z dniem 22.06.2013 r. to termin przedawnienia mijał 22.06.2016 r, teraz uległo to zmianie. Obecnie koniec terminu przedawnienia będzie przypadał na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. W przytoczonym powyżej przykładzie termin przedawnienia minie nie 22.06.2016 r. a 31.12. 2016 r. W związku z powyższym tak naprawdę termin przedawnienia nie będzie wynosił 3 lat, a 3,5 roku.

Co w takim razie z roszczeniami, które powstały przed wejściem w życie nowelizacji? Zgodnie z przepisami przejściowymi do roszczeń, które powstały przed 9 lipca 2018 r., zastosowanie będą miały nowe zasady dotyczące przedawnienia roszczeń.

Jeżeli bieg terminu przedawnienia na podstawie nowych przepisów uległ skróceniu, wówczas zakładamy, że bieg terminu rozpoczął się z dniem 09 lipca 2018 r. Jeżeli jednak przedawnienie nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczas obowiązujących przepisów wcześniej, wówczas przedawnienie nastąpi z upływem tego wcześniejszego terminu. Z tego względu należy wyliczyć oba terminy, w których miałoby nastąpić przedawnienie i wybrać ten, który upłynie wcześniej. Najprościej będzie to zobrazować na następującym przykładzie:

Przykład: 01.06.2015 r. została podpisana umowa kupna auta, zgodnie z którą kupujący zobowiązał się do zapłaty jej ceny do dnia 10.06.2015 r. Z dniem 11.06.2015 r. roszczenie staje się wymagalne więc od tego terminu będziemy liczyć bieg przedawnienia.  Jeżeli weźmiemy pod uwagę wcześniej obowiązująca przepisy, zgodnie z którymi termin przedawnienia dla tego typu roszczenia wynosił 10 lat, wtedy uznamy że roszczenie przedawni nam się z dniem 11.06.2025 r. Jeżeli jednak weźmiemy pod uwagę obecnie obowiązujące przepisy i termin przedawnienia zaczniemy liczyć od 09 lipca 2018 r. to roszczenie przedawni nam się 31 grudnia 2024 r. Porównując więc oba terminy , zauważymy, że wcześniejszym  z nim jest  31 grudnia 2024 r. i to właśnie z jego upływem nastąpi przedawnienie naszego roszczenia.

Istotnym wyjątkiem w zakresie przepisów przejściowych jest sytuacja konsumentów w stosunku do przedsiębiorców. Jeżeli takie roszczenie powstało przed 09 lipca 2018 r. i do tego czasu się nie przedawniło, wówczas zastosowanie będą miały przepisy dotychczasowe, zgodnie z którymi termin przedawnienia tych roszczeń będzie wynosił 10 lat.

Biorąc pod uwagę nowe regulacje bez wątpienia uznać należy, że szczególne zmiany nastąpiły w zakresie przedawnienia roszczeń przysługujących przedsiębiorcom wobec konsumentów. Konsumentowi, jako słabszej stronie stosunku prawnego, zapewniono niezbędną ochronę, która wpisuje się w kontekst szeroko rozumianej ochrony prawnej tej grupy podmiotów w obrocie gospodarczym. Wprowadzone przepisy u zmuszą przedsiębiorców do szybszego dochodzenia przysługujących im roszczeń, zapewniając im jednak stosowną ochronę w przypadku, kiedy uwzględnienie terminu przedawnienia z urzędu skutkowałoby działaniem sprzecznym z zasadami słuszności. Znacznych trudności mogą z pewnością nastręczyć przepisy przejściowe, które prawdopodobnie okażą się problematyczne przy właściwym określeniu terminu przedawnienia dla roszczeń, które powstały przed 09 lipca 2018 r. Odpowiedzi na to, czy wprowadzone regulacje będą skuteczne i czy ułatwią kwestie dochodzenia roszczeń będzie można doszukiwać się po ukształtowaniu odpowiedniej praktyki sądowej w tym zakresie.

Autor: Monika Bark


A- A A+
A A A