Wyrok rozwodowy

Dodano: 31 sierpnia 2022

1.

Małżeństwo może zostać rozwiązane przez rozwód. O rozwodzie orzeka sąd powszechny. Nie jest możliwe rozwiązanie małżeństwa na mocy porozumienia małżonków bądź w trybie administracyjnym. Na trwanie małżeństwa cywilnego nie ma wpływu orzeczenie sądu kościelnego o ważności lub ustaniu małżeństwa wyznaniowego. Rozwód to rozwiązanie małżeństwa przez sąd w sytuacji, gdy między małżonkami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia, czyli zerwane zostały wszelkie więzi duchowe, fizyczne oraz gospodarcze.  Małżeństwo jest definitywnie rozwiązane dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.

Należy podkreślić, iż rola sądu rozwodowego nie kończy się na wydaniu orzeczenia w sprawie rozwiązania małżeństwa oraz winy rozkładu pożycia. Zasadą jest, że sąd w wyroku rozwodowym rozstrzyga o całokształcie spraw związanych z funkcjonowaniem rodziny po rozwodzie, a zatem sąd rozwodowy reguluje nie tylko dalsze relacje między małżonkami po rozwodzie, ale również relacje między rodzicami a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi, czy kwestie majątkowe rodziny. Wyrok rozwodowy jest wobec tego złożony.

2.

Najważniejszym rozstrzygnięciem, jakie sąd podejmuje w postępowaniu rozwodowym, jest orzeczenie w sprawie rozwiązania małżeństwa. Jeśli sąd pierwszej instancji oddala pozew rozwodowy, to nie musi orzekać o dalszych aspektach wyroku rozwodowego.

Sąd rozwodowy orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie.

3.

W przypadku, gdy strony posiadają małoletnie dzieci, sąd w wyroku rozwodowym musi określić komu przypada władza rodzicielska nad dziećmi i ewentualnie ogranicza lub pozbawia tej władzy drugiego małżonka. Sąd powinien kierować się zasadą dobra dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozwiązania. Niezależnie od rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej, sąd ustala także zasady kontaktów z dzieckiem rodzica, którego władza rodzicielska została ograniczona lub który został tej władzy pozbawiony. W orzecznictwie utrwalone jest, że podejmując te rozstrzygnięcia sąd rozwodowy pełni funkcję sądu opiekuńczego. W konsekwencji, kierując się dobrem dziecka, sąd rozwodowy może wydać wszelkie orzeczenia o władzy rodzicielskiej i kontaktach, które przewiduje kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: KRO). Przepisy przewidują, iż sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. W porozumieniu wychowawczym małżonkowie mogą jednak skutecznie uzgodnić tylko takie rozwiązania w zakresie władzy rodzicielskiej i kontaktów, które znane są KRO.  Sąd może nie tylko (pozytywnie) określić sposób utrzymywania kontaktów, lecz także kontakty rodziców z dzieckiem ograniczyć albo zakazać ich utrzymywania, jeżeli spełnione są przesłanki ustawowe.

Dziecko rozwodzących się małżonków nie jest stroną postępowania rozwodowego, w którym rozstrzyga się o jego stosunkach prawnych z rodzicami.

W wyroku rozwodowym znajduje się także rozstrzygnięcie co do ponoszenia kosztów utrzymania wspólnych dzieci stron. W trakcie postępowania należy przedstawić dowody świadczące o kosztach utrzymania dzieci (np. koszty wyżywienia, koszty zajęć dodatkowych, koszty wizyt u lekarza, koszty fryzjera, koszty zakupu odzieży itd.), a także dotyczące możliwości majątkowych i zarobkowych rozwodzących się małżonków (np. umowy o pracę, zeznania podatkowe z zeszłych lat). Jeśli dzieci jest kilkoro sąd ustali odpowiednią kwotę na każde z dzieci. Nie ma możliwości, aby ustalić alimenty w łącznej kwocie na wszystkie dzieci. Rozstrzygnięcie sądu rozwodowego najczęściej polega na zasądzeniu od jednego z rodziców renty alimentacyjnej na rzecz dziecka. Jednocześnie sąd zobowiązuje rodzica, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej lub u którego ustalone zostanie miejsce pobytu dziecka, do ponoszenia pozostałych kosztów utrzymania dziecka oraz osobistych starań o jego wychowanie.

4.

Jeżeli po rozwodzie strony będą nadal zamieszkiwać we wspólnym mieszkaniu, sąd ustali zasady korzystania z tego mieszkania. Sąd jest zobowiązany rozstrzygnąć te kwestie. Mieszkanie to nie musi być wspólne w sensie prawnym. Musi być jedynie faktycznie wspólnie zajmowane. W tym trybie sąd nie rozstrzyga o prawie małżonków do mieszkania, lecz jedynie o sposobie korzystania z niego. Orzeczenie to z reguły polega na tymczasowym przydzieleniu każdemu z małżonków określonej części mieszkania do odrębnego korzystania (np. poprzez wydzielenie konkretnego pokoju; wspólne korzystanie z kuchni, przedpokoju, łazienki). Orzeczenie nie zmienia zasadniczych praw podmiotowych przysługujących uprawnionym, ani również praw takich nie tworzy.

5.

W wyroku rozwodowym sąd może, aczkolwiek tylko na żądanie jednej ze stron i tylko „w wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie”, nakazać eksmisję tego małżonka. Małżonek może zostać wyeksmitowany z mieszkania należącego do żądającego eksmisji lub obojga małżonków. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 30.10.2019 r. (sygn. akt I ACa 1209/18) stwierdzono, że komentowana regulacja może „mieć zastosowanie wyjątkowo, wyłącznie wówczas, gdy jeden z małżonków nie tylko postępuje w sposób rażąco naganny wobec drugiego korzystającego ze wspólnego lokalu mieszkalnego ale to zachowanie, zasługujące na jednoznacznie negatywną, obiektywnie ocenę, wywołuje ściśle określony skutek. Skutek ten to zupełne wykluczenie możliwości wykorzystywania mieszkania zgodnego z jego przeznaczeniem przez współmałżonka. Pomiędzy wykluczeniem tej możliwości po jego stronie, a sposobem zachowania potencjalnie eksmitowanego musi istnieć adekwatny związek przyczynowy”. Eksmisja z mieszkania wspólnego nie pozbawia małżonka tytułu prawnego do niego.

6.

Na zgodny wniosek stron sąd może orzec o podziale wspólnego mieszkania lub przyznać je jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe. Podział fizyczny mieszkania powinien mieć charakter definitywny. Dokonując tego podziału należy uwzględniać nie tylko reguły dotyczące zniesienia wspólności (współwłasności), lecz także ustalić, czy powierzchnia i inne właściwości mieszkania umożliwiają, zgodnie z obowiązującym prawem, jego podział na dwa lokale. Jeśli małżonkowie mieszkają osobno, sąd wskazuje w treści sentencji wyroku, że nie orzekał o wspólnym mieszkaniu.

7.

Bardzo rzadko w wyroku rozwodowym może znaleźć się rozstrzygnięcie dotyczące podziału wspólnego majątku stron. Jest to dopuszczalne, jeżeli z wnioskiem takim wystąpi jeden z małżonków, a przeprowadzenie podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Podział majątku wspólnego obejmuje przedmioty majątkowe wchodzące w skład tego majątku w chwili wyrokowania. W wytycznych z 1978 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że „przeprowadzenie w wyroku rozwodowym podziału majątku wspólnego stron nie powoduje nadmiernej zwłoki postępowania nie tylko wtedy, gdy między stronami nie ma sporu co do składu i sposobu podziału tego majątku, lecz także wtedy, gdy wyjaśnienie spornych między stronami okoliczności, bądź też takich okoliczności, które sąd obowiązany jest ustalić z urzędu, wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w ograniczonym przedmiotowo i czasowo zakresie” (teza XIII, pkt 1; tak również m.in. postanowienie SN z 16.6.2016 r., sygn. akt V CZ 25/16). 

8.

Na żądanie jednego z małżonków sąd w wyroku rozwodowym orzeka o alimentach należnych małżonkowi od drugiej strony po rozwiązaniu małżeństwa. Dochodzenie roszczenia alimentacyjnego następuje przez zgłoszenie wniosku na rozprawie lub posiedzeniu w obecności drugiego małżonka albo w piśmie, które należy doręczyć drugiemu małżonkowi.

Na końcu wyroku znajduje się rozstrzygnięcie o kosztach postępowania. To właśnie w tym miejscu sąd zasądza częściowy lub całkowity zwrot opłaty od pozwu o rozwód.

Autor: Aplikant radcowski Wiktoria Lach