Odwołanie darowizny

Dodano: 17 listopada 2017

Darowizna w polskim porządku prawnym uregulowana została w kodeksie cywilnym. Jest jedną z umów nazwanych, której celem jest nieodpłatne przekazanie korzyści obdarowanemu, kosztem majątku darczyńcy. Umowa taka powinna zostać zawarta w szczególnej formie aktu notarialnego. Zawarcie umowy darowizny w formie zwykłej pisemnej jest co do zasady nieważne. W praktyce jednak wydanie przedmiotu darowizny konwaliduje nieważną czynność. Przedmiotem umowy darowizny mogą być prawa majątkowe, a także prawa niemajątkowe, jeżeli dla stron umowy przedstawiają jakąś wartość.

Z uwagi na charakter umowy darowizny i szczególną więź łączącą darczyńcę z obdarowanym, ustawodawca wprowadza instytucję chroniącą darczyńcę. Parasol ochronny nie jest rozwinięty aż tak szeroko jak w przypadku umów o charakterze odpłatnym, jednak darczyńca nie został pozostawiony bez regulacji dotyczących odwołania darowizny. Regulacja odwołania darowizny jeszcze nie dokonanej zawarta została w art. 896 kodeksu cywilnego. Darowizna nie powinna naruszać normalnej egzystencji darczyńcy i jego najbliższej rodziny. Ochrona przed skutkami darowizny jest uzasadniona jedynie tylko w tych sytuacjach, gdy stan majątkowy darczyńcy uległ zmianie już po zawarciu umowy darowizny. Możliwość odwołania darowizny niewykonanej obejmuje zatem okres pomiędzy zawarciem umowy a jej wykonaniem. Wykonanie umowy darowizny pozbawia darczyńcę prawa odwołania darowizny na podstawie owego przepisu. Fakt zawarcia umowy darowizny i jej skutku w postaci zubożenia darczyńcy i jego najbliższych nie uzasadnia potrzeby jego ochrony. Uszczuplenie majątku darczyńcy, przy braku jakichkolwiek po jego stronie korzyści, jest bowiem istotą umowy darowizny. Zdarzają  się sytuacje, kiedy osoby, które dokonały darowizny, zechcą ją odwołać, bowiem zmusza ich do tego niespodziewane pogorszenie się ich sytuacji majątkowej. Następuje ona w formie pisemnego oświadczenia darczyńcy, które wywołuje skutki prawne z chwilą jego doręczenia obdarowanemu. Odwołanie darowizny jeszcze niewykonanej w zwykłej formie pisemnej możliwe jest także, jeżeli dotyczyła ona nieruchomości. Akt notarialny wymagany jest dopiero na etapie przenoszenia własności nieruchomości z spowrotem na darczyńcę.

Kolejną “furtką” dla darczyńcy jest art. 898 k.c.  Artykuł ten reguluje możliwość odwołania darowizny już dokonanej. Ma on zastosowanie w sytuacji, kiedy obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności względem darczyńcy.Umowa darowizny wytwarza pewien stosunek etyczny pomiędzy darczyńcą i obdarowanym, wyrażający się w moralnym obowiązku wdzięczności. W ogólnym interesie darczyńcy, ale i społecznym leży, żeby nikt niegodny nie korzystał z pracy i majątku darczyńcy. Brak korzyści w umowie darowizny ma charakter czysto formalny, gdyż darowizna nakłada na obdarowanego więzy zobowiązujące go do szczególnego zachowania względem darczyńcy, dając mu możliwość podjęcia określonych czynności w razie naruszenia tego obowiązku. Co prawda do koniecznych elementów darowizny nie należy obowiązek sprawowania opieki nad darczyńcą przez obdarowanego, to jednak umowa darowizny rodzi po stronie obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności, który nabiera szczególnego charakteru zwłaszcza wtedy, gdy dochodzi do zawarcia umowy między osobami najbliższymi, których powinność świadczenia pomocy i opieki wynika już z łączących strony umowy stosunków rodzinnych (wyrok SN z dnia 13 października 2005 r., I CK 112/05). Celem owej regulacji jest odwołanie darowizny w przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego. Niemożliwe jest jednak odwołanie darowizny dokonanej, jeżeli darczyńca przebaczył obdarowanemu.

Samo oświadczenie o odwołaniu darowizny z powodu rażącej niewdzięczności nie rodzi jednak żadnych skutków rzeczowych. Do osiągnięcia skutku rzeczowego konieczne jest przeniesienie własności rzeczy przez obdarowanego z powrotem na darczyńcę. Darczyńca w owym przypadku powinien wystąpić do sądu z powództwem o zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli o określonej treści. W praktyce orzeczenie takie zastępuje oświadczenie woli na podstawie art. 64 k.c.

 

Autor: Klaudia Gzinka