Zachowek – czym jest i komu przysługuje
Dodano: 7 grudnia 2021
Zachowek jest to uprawnienie uregulowane w przepisach Kodeksu cywilnego (art. 991 i następne), służące ochronie członków najbliższej rodziny spadkodawcy, którzy w postanowieniach testamentu nie zostali ujęci, a byliby powołani do spadku na podstawie dziedziczenia ustawowego. Prawo do zachowku wynika z samej więzi rodzinnej łączącej osobę uprawnioną do zachowku ze spadkodawcą. Jest zatem niezależny od woli spadkodawcy, co więcej może być nawet sprzeczny z tą wolą.
Prawo do zachowku polega na możliwości wystąpienia przeciwko spadkobiercy, który nabywa spadek na podstawie testamentu, o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Dotyczy to przypadku, gdy uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku na przykład w postaci darowizny lub w postaci powołania do spadku, lub w postaci zapisu.
Roszczenie o zachowek jest zawsze roszczeniem o świadczenie pieniężne i może być wypłacony jedynie w formie pieniężnej.
Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego zachowek należy się: zstępnym (tj. dziecko, wnuk, prawnuk, itd.), małżonkowi, rodzicom spadkodawcy.
Wyżej wymienione kategorie osób mogą żądać od osoby powołanej na mocy testamenty do spadku zapłaty kwoty pieniężnej.
Istnieją również sytuacje, w których można utracić prawo do zachowku. Są to miedzy innymi: wydziedziczenie w testamencie, uznanie osób orzeczeniem sądu niegodnych dziedziczenia, odrzucenie spadku, zawarcie ze spadkodawcą umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia, wystąpienie spadkodawcy przed śmiercią o orzeczenie rozwodu lub separacji z małżonkiem z jego winy.
Odpowiedzialność za zapłatę zachowku obciąża głównie spadkobierców testamentowych, ale też obdarowanych przez spadkodawcę za jego życia na podstawie umowy darowizny.
Zasady zawarte w przepisach Kodeksu cywilnego określają, że osobom uprawnionym do zachowku należy się on w wysokości połowy udziału spadkowego, który by im przypadł w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeżeli jednak uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli nie ma ukończonych 18-stu lat to wysokość zachowku wynosi dwie trzecie tego udziału. Stan niezdolności do pracy oraz małoletniość ustala się według chwili otwarcia spadku czyli chwili śmierci spadkodawcy.
Aby ustalić wysokość zachowku należy w pierwszej kolejności określić czystą wartości spadku, czyli w uproszczeniu aktywa spadkowe minus długi.
Realizacja roszczeń z tytułu zachowku może polegać na dobrowolnej spłacie odpowiedniej sumy osobom uprawnionym. W przypadku braku porozumienia między zobowiązanym z tytułu zachowku a uprawnionym można dochodzić swoich roszczeń na drodze postępowania sądowego w sprawie o zapłatę. Właściwość sądu zależeć będzie o wskazanej wartości zachowku. tj. do kwoty 75 000 zł sprawa rozpoznawana będzie przez sąd rejonowy, zaś powyżej tej kwoty przez sąd okręgowy. Zgodnie z treścią przepisu art. 39 Kodeksu postępowania cywilnego pozew o zachowek wytacza się wyłącznie przed sąd według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Jeśli chodzi o opłatę od takiego pozwu, to reguluje ją ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zgodnie z art. 13 ust 1 ww. ustawy opłata od pozwu jest stała a jej wysokość zależna od kwoty dochodzonej pozwem. Jednakże jeżeli wartość dochodzonego zachowku przekracza kwotę 20 000 zł to opłata od pozwu jest wówczas stosunkowa i wynosi 5% dochodzonej wartości zachowku.
Należy również wspomnieć, że roszczenie o zachowek jako roszczenie majątkowe ulega przedawnieniu z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu.
Autor: Mateusz Derek
