Prawa osób niepełnosprawnych – jakie wsparcie oferuje polski system prawny
Dodano: 26 stycznia 2025

Polski system prawny oferuje szeroki wachlarz wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami, mający na celu ułatwienie im funkcjonowania w społeczeństwie, dostęp do usług publicznych, rynku pracy oraz edukacji.
1. Prawa i ochrona prawna osób niepełnosprawnych
- Konstytucja RP
- art. 32 zakazuje dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny, w tym ze względu na niepełnosprawność.
- art. 69 nakłada na państwo obowiązek udzielania pomocy osobom z niepełnosprawnościami.
- Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych: reguluje wsparcie w zakresie rehabilitacji, edukacji oraz zatrudnienia, a w szczególności:
- system instytucji świadczących pomoc społeczną osobom z niepełnosprawnościami
- szczególną procedurę administracyjną dotyczącą orzekania o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności
- szczególne warunki zatrudniania osób z niepełnosprawnościami.
Ponadto ww. ustawa jest podstawą prawną działania Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
- Ratyfikacja Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych: zobowiązuje Polskę do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami pełnego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności. Konwencja jest pierwszym międzynarodowym aktem prawnym, który odnosi się kompleksowo do osób niepełnosprawnych.
Celem Konwencji (art. 1) jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności.
Konwencja pod pojęciem „osoby niepełnosprawne” rozumie osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, psychiczną, intelektualną lub w zakresie zmysłów, co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami.
Zasady ogólne Konwencji (art. 3) to:
- poszanowanie przyrodzonej godności, autonomii osoby, w tym swobody dokonywania wyborów, a także poszanowanie niezależności osoby,
- niedyskryminacja,
- pełny i skuteczny udział w społeczeństwie i integracja społeczna,
- poszanowanie odmienności i akceptacja osób niepełnosprawnych, będących częścią ludzkiej różnorodności oraz ludzkości,
- równość szans,
- dostępność,
- równość mężczyzn i kobiet,
- poszanowanie rozwijających się zdolności niepełnosprawnych dzieci oraz poszanowanie prawa dzieci niepełnosprawnych do zachowania tożsamości.
2. Wsparcie finansowe osób niepełnosprawnych
- Świadczenia pieniężne:
- renta socjalna i renta z tytułu niezdolności do pracy (dla osób, które nie mogą podjąć pracy zarobkowej z powodu niepełnosprawności),
- zasiłki pielęgnacyjne (dla osób wymagających opieki),
- świadczenie uzupełniające dla osób niesamodzielnych (tzw. “500+ dla osób niepełnosprawnych”).
- Dofinansowanie sprzętu i usług:
- możliwość dofinansowania zakupu sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ),
- programy wsparcia realizowane przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), np. pomoc w zakupie wózka inwalidzkiego, likwidacji barier architektonicznych, czy dofinansowanie turnusów rehabilitacyjnych.
- Świadczenie wspierające
Jest nowym instrumentem wsparcia, o które mogą ubiegać się osoby z niepełnosprawnościami w wieku od ukończenia 18 roku życia. Jest to rozwiązanie skierowane bezpośrednio do osób z niepełnosprawnościami, tak aby dorosła już osoba z niepełnosprawnością mogła decydować jak wykorzystywane ma być otrzymywane wsparcie. Świadczenie wspierające przysługuje bez względu na dochody (brak kryterium dochodowego), a także niezależnie od innych form wsparcia otrzymywanych przez osoby z niepełnosprawnościami. Prawo do świadczenia wspierającego uzależnione jest od uzyskania przez osobę z niepełnosprawnością decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, na poziomie od 70 do 100 punktów. Wysokość świadczenia wspierającego zależy od poziomu potrzeby wsparcia, czyli liczby przyznanych punktów i jest powiązana z wysokością renty socjalnej.
Harmonogram wprowadzenia świadczenia wspierającego:
- I etap – od 1 stycznia 2024 r. – świadczenie wspierające dostępne dla osób z niepełnosprawnościami z najwyższymi poziomami potrzeby wsparcia, tj. od 87 do 100 pkt
- II etap – od 1 stycznia 2025 r. – świadczenie wspierające będzie dostępne także dla osób z niepełnosprawnościami z kolejnymi poziomami potrzeby wsparcia, tj. od 78 do 86 pkt
- III – ostatni etap – od 1 stycznia 2026 r. – świadczenie wspierające będzie dostępne także dla osób z niepełnosprawnościami z pozostałymi uprawniającymi poziomami potrzeby wsparcia, tj. od 70 do 77 pkt.
3. Wsparcie w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych
- Ochrona zatrudnienia:
- Pracodawcy zatrudniający osoby z niepełnosprawnościami mogą liczyć na dofinansowanie wynagrodzeń z PFRON.
20 grudnia 2024 r. prezydent podpisał nowelizację zakładającą podniesienie miesięcznego wynagrodzenia pracowników z niepełnosprawnościami ze środków PFRON. Nowelizacja przewiduje comiesięczne dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych w kwocie:
- 2760 zł (przed nowelizacją było 2400 zł ) w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności;
- 1550 zł (przed nowelizacją było 1350 zł) w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
- 575 zł (przed nowelizacją było 500 zł) w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Warto także pamiętać o tym, że pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne, mogą otrzymać ze środków PFRON zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy a także zwrot kosztów szkolenia tych pracowników. Chodzi o zwrot w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy.
- osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do skróconego czasu pracy (do 7 godzin dziennie bez obniżenia wynagrodzenia), dodatkowej przerwy (15-minutowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub odpoczynek) oraz dodatkowego urlopu wypoczynkowego (10 dni rocznie). Pracownicy z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mają prawo do dodatkowego urlopu zdrowotnego. Przysługuje im 21 dni roboczych w roku kalendarzowym, które mogą wykorzystać na uczestnictwo w turnusach rehabilitacyjnych, wykonanie badań lub poddanie się specjalistycznym zabiegom. Dni te nie są wliczane do limitu urlopu wypoczynkowego.
- Rehabilitacja zawodowa: Możliwość uczestnictwa w kursach i szkoleniach organizowanych przez urzędy pracy czy PFRON.
4. Wsparcie w życiu codziennym osób niepełnosprawnych
- Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej: Programy wsparcia asystenckiego finansowane przez samorządy lub PFRON. Do zadań asystenta należy m.in. pomoc w wyjściu, powrocie oraz w dojazdach np. na rehabilitację i zajęcia terapeutyczne lub do ośrodków kultury, pomoc w zakupach i w załatwieniu spraw urzędowych.
- Likwidacja barier architektonicznych: Dofinansowanie na adaptację mieszkań, wind czy podjazdów.
- Ulgi w transporcie publicznym:
- Osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do ulg na bilety komunikacji publicznej (kolejowej i autobusowej).
- Dofinansowanie zakupu pojazdu lub usług transportowych.
5. Wsparcie zdrowotne i rehabilitacyjne osób niepełnosprawnych
- Refundacja leczenia i rehabilitacji: NFZ pokrywa koszty leczenia, wizyt specjalistycznych oraz turnusów rehabilitacyjnych.
- Dostęp do lekarzy specjalistów: Osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności mają pierwszeństwo w dostępie do świadczeń zdrowotnych.
6. Ulgi podatkowe dla osób niepełnosprawnych
- Ulga rehabilitacyjna: Możliwość odliczenia kosztów leczenia, rehabilitacji czy zakupu sprzętu dla osób niepełnosprawnych.
- Zwrot VAT za materiały budowlane: Przy adaptacji mieszkania do potrzeb osoby niepełnosprawnej.
Polski system prawny dynamicznie dostosowuje się do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, wprowadzając nowe formy wsparcia oraz eliminując bariery prawne i społeczne. Wsparcie to obejmuje nie tylko świadczenia materialne, ale także działania na rzecz integracji społecznej i zawodowej.
Radca prawny Wiktoria Lach