Alimenty na dzieci

Dodano: 11 grudnia 2020

Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym (dalej: „k.r.io.”), obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, zwany obowiązkiem alimentacyjnym, obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo (art. 128 k.r.io.).

Obowiązek alimentacyjny to zatem nie tylko zobowiązanie obciążające rodziców względem dziecka, ale również zobowiązanie, które przy zaistnieniu przesłanek opisanych w ustawie, może obciążać również innych wstępnych, zstępnych i rodzeństwo, a nawet małżonka.

Niewątpliwie jednak najbardziej znanym obowiązkiem alimentacyjnym jest obowiązek obciążający rodziców względem dzieci. Jest to obowiązek o tyle szczególny, iż obciąża  rodziców dziecka do czasu jego usamodzielnienia się, przy czym ustawodawca nie określił ani granicy wiekowej dziecka uprawnionego do alimentacji, ani pojęcia jego niesamodzielności.

Podstawa prawna alimentów na dzieci

Zgodnie z art. 133 k.r.io.:

§ 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.

§ 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci

Z analizy ww. przepisu wynika zatem, iż podstawową przesłanką obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka jest niemożność dziecka samodzielnego utrzymania się, co
w praktyce oznacza, że rodzice zobowiązani są do dostarczania środków utrzymania
i wychowania dziecka już od chwili jego urodzenia.

Co więcej, istotnym jest podkreślenie, iż obowiązek ten obciąża rodziców niezależnie od tego czy dziecko pochodzi z małżeństwa czy też jest dzieckiem pozamałżeńskim. Nadto,
w doktrynie podkreśla się, że obowiązek alimentacyjny ojca istnieje od chwili urodzenia dziecka, a nie dopiero od daty jego uznania lub sądowego ustalenia ojcostwa[1]. Przepisy art. 133 § 1 k.r.io. stosuje się również do obowiązku alimentacyjnego przysposabiającego względem przysposobionego, który powstaje z chwilą przysposobienia[2].

Zasada równej stopy życiowej

Zgodnie z zasadą równej stopy życiowej, dzieci mają prawo do równej z rodzicami stopy życiowej, niezależnie od tego czy żyją z nimi wspólnie, czy oddzielnie[3].

Pogląd ten uznać należy za ugruntowany w orzecznictwie i podzielany do dziś. Jak bowiem wskazał Sąd Apelacyjny w Krakowie „Małoletnie dzieci mają w zasadzie prawo do utrzymania na takim poziomie, na jakim żyją ich rodzice, wobec tego stopa życiowa rodziców jest jednym z podstawowych czynników decydujących o należnych tym dzieciom alimentach. Rodzice nie mogą uchylić się od obowiązku alimentacyjnego na tej podstawie, że wykonywanie tego obowiązku stanowiłoby dla nich nadmierny ciężar. Są obowiązani podzielić się z dzieckiem nawet najmniejszymi dochodami”[4].

Konsekwencją powyższego jest wniosek, że zaspokojenie potrzeb dzieci przez rodziców winno nastąpić nawet kosztem ich majątku. Jedynie bowiem zupełny brak możliwości zarobkowych
i majątkowych zwolni rodziców od obowiązku alimentacyjnego względem dzieci.

Jednocześnie należy dodać, że „(…) zasada równej stopy życiowej co do zasady nie oznacza automatycznego podziału osiąganych przez rodziców dochodów, jej istota bowiem sprowadza się do zbliżonego z rodzicami zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb dzieci, przy uwzględnieniu ich wieku, stanu zdrowia, kierunku szkolenia oraz innych indywidualnych okoliczności”[5]. A zatem w określonej sytuacji fakt otrzymywania przez dziecko zasiłku dla bezrobotnych może zostać uznany za okoliczność uzasadniającą samodzielne utrzymywanie się i tym samym stanowić przesłankę zwalniającą rodziców z obowiązku alimentacyjnego[6], ale
w innej sytuacji życiowej i finansowej uprawnionego do alimentacji (dziecka) nawet fakt otrzymywania przez niego renty oraz ukończenia 18 roku życia może zostać uznany za niewystarczający do zwolnienia rodziców z ww. obowiązku[7].

Zakres i wykonanie obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci

Zgodnie z art. 135 k.r.io.:

§ 1. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

§ 2. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu
w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.

Zgodnie z powołaną już uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 roku[8], “Przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego rozumieć należy potrzeby, których zaspokojenie zapewni mu – odpowiedni do jego wieku i uzdolnień – prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy. Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody”. Oznacza to, że przez usprawiedliwione potrzeby rozumie się nie tylko te elementarne polegające na zapewnieniu minimum egzystencji, gdyż chodzi
o stworzenie uprawnionemu normalnych warunków bytowania, odpowiadających jego wiekowi, stanowi zdrowia i innym okolicznościom konkretnej sprawy, jeżeli uprawniony nie może zaspokoić swych potrzeb własnymi siłami.

Z kolei określenie możliwości majątkowych zobowiązanego wymaga przede wszystkim ustalenia wysokości comiesięcznych dochodów wraz z uzupełniającymi je składnikami, jak premie oraz różnego rodzaju dodatki do płac. Jednakże, możliwości zarobkowe osoby zobowiązanej nie wynikają wyłącznie z faktyczne osiąganych zarobków i dochodów, ale stanowią środki pieniężne, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności, stosownie do swych sił umysłowych i fizycznych[9].

Należy także zwrócić uwagę na treść § 2 art. 135 k.r.io., gdyż jak podkreśla się w doktrynie, „(…)obowiązki rodziców względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, mają dwojaką naturę. Z jednej strony polegają one na dostarczaniu, w naturze lub pieniądzu, środków niezbędnych do zapewnienia dziecku mieszkania, wyżywienia, odzieży, pomocy naukowych, wypoczynku, rozrywek kulturalnych itp. Z drugiej strony przybierają postać starań o rozwój fizyczny i umysłowy dziecka, co wiąże się z nakładem osobistej pracy wychowawczej oraz świadczeniem takich usług, jak pielęgnowanie dziecka, nadzór nad nim, przygotowywanie posiłków itp. Ta druga postać wykonywania obowiązków rodzicielskich względem dziecka jest nie mniej ważna od dostarczania materialnych środków utrzymania i wychowania, a wyrazem tego jest przepis art. 135 § 2, według którego wykonywanie obowiązku alimentacyjnego może polegać także na osobistych staraniach o utrzymanie lub wychowanie dziecka”[10].

Świadczenia, których otrzymywanie nie wpływa na zakres świadczeń alimentacyjnych

Stosownie do treści art. 135 § 3 k.r.io., „Na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają:

  1. 1)    świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa
    w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji;
  2. 2)    świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka
    w pieczy zastępczej, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;
  3. 3)    świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci;
  4. 4)    świadczenia rodzinne, o których mowa w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r.
    o świadczeniach rodzinnych;
  5. 5)    rodzicielskie świadczenie uzupełniające, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym”.

Przedawnienie roszczeń alimentacyjnych

Zgodnie z art. 137 § 1 k.r.io., „Roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się
z upływem lat trzech”, natomiast stosownie do § 2, „Niezaspokojone potrzeby uprawnionego
z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty sąd uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. W uzasadnionych wypadkach sąd może rozłożyć zasądzone świadczenie na raty”.

Autor: Justyna Kopałka-Siwińska

[1] K. Pietrzykowski [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2020, wyd. 6.

[2] Tamże.

[3] Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 roku (sygn. akt: III CZP 91/86), teza IV.

[4] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 listopada 2018 roku (sygn. akt: I ACa 575/18).

[5] K. Pietrzykowski [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2020, wyd. 6 za: A. Szlęzak, Zasada równej stopy życiowej w prawie rodzinnym, RPEiS 1985, Nr 1, s. 37.

[6] vide: uchwała Sądu Najwyższego z 18 maja 1995 roku (sygn. akt: III CZP 59/95).

[7] vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1999 roku (sygn. akt: III CKN 199/99).

[8] Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 roku (sygn. akt: III CZP 91/86), teza IV.

[9] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 maja 2017 roku (sygn. akt: I ACa 1827/16).

[10] K. Pietrzykowski [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2020, wyd. 6


Do pobrania: POZEW O ALIMENTY | POZEW O USTALENIE, ŻE OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY USTAŁ



A- A A+
A A A